Afrikaanse dorpen en het waterprobleem

Verslag van het bezoek aan Atakpamé, verschillende dorpen (Atchou-Tchicridi, Atchou-Nougbo, Carefour, Assante) en Kpalimé (Tsiko) .
Vrijdag 16-Zondag 18 maart

Na enige twijfel over of het bezoek wel of niet door zou gaan dit weekend, bleek ’s middags dat we (Sena, Mark, Tchaa en ik) de directeur El-Hadj Alikali van Direction Regionale d’Hydraulique de Plateaux (DRH) zouden gaan ontmoeten in Hotel 2 Fevrier. In de lounge troffen we hem en heeft Mark uitgelegd dat hij dorpen wilde bezoeken om daar de situatie met betrekking tot drinkwater te bekijken. Dit in verband met zijn doel om mensen te leren hoe ze vervuild water kunnen zuiveren. De directeur van Hydraulique belde toen zijn werknemer Adolphe zodat wij er de volgende dag met hem over konden spreken. Na wat vragen van Mark over onder andere waterpompen, waterputten, aantal dorpen die geen watervoorziening hebben en over hoe zijn organisatie werkt, moest de directeur weg. Wij gingen toen met de lift naar de bovenste (36e ) verdieping van het hotel waar de TV-studio van TV2 zit. Sena wilde iets vragen over een televisieprogramma en wij hebben de wedstrijd TOGO-GABON van de jeugdkampioenschappen afgekeken. Alle medewerkers van de tv-studio zaten gespannen voor de buis want het was 1-1 en er waren nog een paar minuten speeltijd waarin er een rode kaart gegeven werd voor Togo... Uiteindelijk scoorde Togo nog 1 punt dus dat was groot feest! Toen dat gebeurde had ik net Annemiek aan de telefoon die net terug was gekomen van haar trip naar Burkina Faso en we stonden allebei naast overenthousiaste Togolezen die elkaar om de hals vlogen. Vanaf de bovenste verdieping van het hotel konden we een andere wedstrijd van het kampioenschap volgen want het andere stadion ligt er pal naast. Na de feestvreugde en Sena’s gesprek met de directeur die na de wedstrijd pas weer aanspreekbaar was, stapten we weer in de oude, maar niet minder dikke, BMW van Sena. Naar het toen bleek gingen we meteen door naar Atakpamé. Had dat even gemeld, dacht ik bij mezelf, (ik had al geschreven over de wijze van communicatie, toch? Nou, bij deze dan nog 1 keer; de communicatie is vaak op cruciale punten afwezig) want ik had dus niets extra’s bij me. Dus wij langs mijn huis om voor 1 nacht kleding etc te pakken. Snel snel, want het was al iets van kwart over 6. Iedereen gezegd ‘a demain!’ Eenmaal weer in de auto zei Sena, nee hoor, niet tot morgen, maar tot zondag! Ik was al te moe van de non-communicatie om daar nog op te kunnen reageren...
Toen we Lomé wilden verlaten bleek er een enorme file te staan. Er moest ergens een blokkering zijn want er kwam ook geen tegemoetkomend verkeer. Op een gegeven moment stapte Mark uit de stilstaande auto en heeft hij de boel even geregeld! Mooi gezicht moet dat zijn geweest, een ontzettende Amerikaan met Texaans accent die even twee grote camions vol vracht en bestuurd door diepzwarten in de donkere nacht de richting wees! Ikzelf was in de auto blijven zitten, vanwege de onvermijdelijke buikpijn die zich voor de tweede keer aandiende, dus ik was niet op mijn best. Toen alles weer reed konden we doorrijden naar Atakpamé waar we rond 22 uur arriveerden. Een vriend van de directeur van JVE in Kpalimé gaf ons een plaats om te slapen in zijn huis. Een primitief huisje weer met een wc die helaas nog primitiever was dan ik tot nu toe heb gezien, te weten een latrine: een gat in de grond met een laag ‘muurtje’ eromheen waar je op kunt zitten. Zou dat muurtje nog iets te vaak gaan zien die nacht... De man, Apolinaire, was heel erg aardig. Hij zei in het begin dat hij heel blij was dat hij ons kon ontvangen, maar tegelijkertijd voelde hij gène dat hij ons niet meer kon bieden dan wat hij had. Ik heb hem maar meteen verteld dat ik dat echt nergens voor nodig vond! Juist heel gastvrij om vier bekenden van een vriend van je op te vangen voor de nacht, toch? Terwijl ik me nestelde in het bed onder de ventilator met een anti-muggenspiraal in de kamer, gingen de mannen nog wat eten. Ben als een blok in slaap gevallen!

De volgende dag opgestaan rond half 8, gebadderd met voor de verandering echt koud water onder de blote hemel met uitzicht op de bergen, geroezemoes van mensen die achter mijn muurtje op de markt inkopen deden en roofvogels die overvlogen, staand op slippers van Apolinaire en een pagne (stuk stof) van hem klaar hangend om mezelf mee te bedekken als ik klaar was met baden.
We vertrokken eerst naar het huis van de moeder van Apolinaire om daar ontbijt te eten: kolikos (gefrituurde yam-plakken) en gesneden uitjes, tomaten en visjes uit blik als beleg. De yam was heerlijk, de rest heb ik maar niet geproefd. Daarna eerst de waterput bij dit huisje bekeken: het was echt een put dus geen pomp. Zij hebben redelijk genoeg water want ze wonen naast een beekje dus de grond bevat genoeg water. Na naar alle kinderen te hebben gelachen en terug te hebben gezwaaid weer in de auto gestapt.
Op naar het gebouw waar de DRH gevestigd is. Daar stond Adolphe al op ons te wachten. Met hem hebben we een gesprek gehad waaruit bleek dat de DRH voornamelijk met pompen werkt. Sinds het begin zijn er een aantal pompen geïnstalleerd. Het bleek op een gegeven moment dat het alleen maar geven van pompen niet werkte. Als er een pomp kapot ging, verwachtten de dorpelingen dat UNICEF of Plan wel voor vervanging of reparatie zou zorgen wat dus niet zo was. Vanaf een gegeven moment is er het plan bedacht dat de dorpen zelf een bedrag van 150000 CFA (ongeveer 230 Euro) bij elkaar moesten krijgen en een Comité de l’Eau op moesten stellen volgens een bepaald systeem, te weten ‘Forment’ (formation entretien). Voor dit geld is er echter nog steeds geen pomp te realiseren en moeten de dorpen wachten op 6-7 miljoen CFA (9.230 – 10.800 euro) voor de aanleg van de pomp. Ze mogen dit natuurlijk ook zelf bij elkaar proberen te krijgen.... maar vaker zullen ze uiteraard moeten wachten op UNICEF of Plan tot die besluiten dat ze weer een project in Togo willen doen. Het idee is dat dorpen op deze manier meer betrokken zijn bij hun eigen pomp en in de commissie zitten bijvoorbeeld ook 2 mannen die geleerd worden kleine reparaties en onderhoud aan de pomp uit te voeren. Er lagen in de kast een stuk of 300 aanvragen van dorpen voor het aanleggen van een pomp mocht er weer geld komen. Er zijn ook veel dorpen die al een pomp hebben, maar een reparatie of een rehabilitatie kost ook nog 3 miljoen CFA. Kortom, het blijft vrij lastig, zo niet onmogelijk, voor een dorp om zelf goed te kunnen voorzien in de waterbehoefte. Hierdoor komt bijvoorbeeld diarree nog steeds heel veel voor, vooral bij kinderen. Dit hoeft niet alleen maar aan het water te liggen, maar wordt ook zeker veroorzaakt door een gebrek aan hygiene en ook zeker door het gebrek aan het besef daarvan! Mensen wassen veel te weinig hun handen, er zijn vaak geen latrines of mensen gebruiken ze niet. Ik geloof ook niet dat mensen hun handen wassen voordat er gekookt gaat worden, waarbij opgeteld kan worden dat alle dieren overal tussendoor scharrelen (mij hoor je daar niet over klagen ;) , maar voor de volksgezondheid is het natuurlijk minder positief). Maar goed, ga maar eens ruim een half uur (of nog langer) naar een rivier of meertje lopen met een ton op je hoofd en je kind aan de hand zonder iets gedronken te hebben, je ton vullen bij de rivier of meertje en toch ook echt water drinken daar omdat je datzelfde stuk weer terug moet lopen. Eenmaal terug, dorstig en wel, ga je echt niet zo gauw een gedeelte van die 20 liter water ‘verspillen’ aan het wassen van je handen! Nee, je gooit het door een filter waardoor de Guinee wormpjes eruit gefilterd worden en je drinkt het. Met bacterie-kolonies en al erin. Of, als het water een beetje vies is (dat wil zeggen, niet transparant van de klei en ander prut), gooi je gewoon een beetje aluin erin waardoor die prut samenklontert en naar de bodem zakt en je kristalhelder water hebt, maar ook nog steeds met alle bacterie-kolonies erin en wat al niet meer wat onzichtbaar is. Het grootste obstakel zal daarom zijn de mensen de relaties tussen ziektes, sterfgevallen (van babies en zwakkeren in het dorp) en het gebruik van niet schoon water, latrines en afval te leren. Het is een moeilijk en complex probleem. Mark heeft echter wel goede ideeën in mijn ogen, zoals bijvoorbeeld het verspreiden van de kennis hoe mensen makkelijk met middelen die in hun eigen omgeving te vinden zijn water kunnen zuiveren. Een simpel voorbeeld is het op het dak leggen van een plastic of glazen fles met onzuiver water voor ongeveer 6 uur bij felle zonneschijn. Door de zon (UV-stralen) worden de bacterien gedood en is het redelijk zuiver water geworden. Maak er een wisselsysteem van en je hebt altijd redelijk zuiver water tot je beschikking! J
Terug naar het gesprek met Adolphe. Erna stapten we met z’n vijven in de auto, op naar het eerste dorp. Na een paar meter rijden bleek dat er iets met de motor was dus reden we eerst langs een stukje land waar jongens bezig waren met het repareren van een truck. Zij hebben ons geholpen waarna we weer verder konden. Eerst ook nog wat gegeten en gedronken. De weg naar het eerste dorp begon als een hobbelige zandweg, werd onderweg een rustiger zandweg maar was nog steeds een weg die je in Nederland nooit met een personenauto aan zou durven! Later die dag zouden we nog paadjes nemen die doen denken aan een zandpaadje op de hei ofzo (een enkelspoors weggetje met aan weerszijden gras) maar de BMW heeft alles overleefd! Bij het eerste dorp aangekomen, werden we direct omringd door allerlei kinderen en nieuwsgierige volwassenen. Verwelkomd met een zelfgebrouwen bier te drinken uit een halve kalabas, voelden we ons meer dan welkom. Toen we richting het huisje van de plaatsvervangend-dorps-chef liepen en achterom keken, leken we wel de rattenvanger van Hamelen, zoveel kinderen liepen achter ons aan. Het grappige vond ik dat je met sommige kinderen direct een soort connectie hebt en met andere kinderen totaal niet. Het zijn echter allemaal kleine individuen die nieuwsgierig zijn naar hoe je aanvoelt en hoe je er precies uitziet. Dit betekent veel kinderen dichtbij en allemaal vingertjes op je huid en handjes die naar jouw handen grijpen. Wat mij echter ook direct opviel, en wat ik in Lomé nog niet bewust ben tegengekomen, waren de kinderen met enorme buiken en/of enorme navels. Sommige navels leken wel zo groot als een sinaasappel! Ik ben geen medicus maar ik vond het niet prettig om te zien want het lijkt me niet gezond. Verder door het dorpje lopend konden we ons verwonderen over hun wijze van leven, en alhoewel het in essentie niet echt heel erg verschilt van het leven dat ik totnutoe in de stad heb meegemaakt (koken op vuur, overal dieren, mensen die in groepjes bij elkaar zitten), blijkt het water toch echt een heikel punt. Deze mensen lopen nl ruim een half uur heen en een half uur terug voor niet zuiver water. We hebben met de plaatsvervanger van de chef gesproken, en eerst goed duidelijk gemaakt dat we niet waren gekomen om beloftes te doen, maar om te luisteren naar hun problemen betreffende water. De beschikbaarheid is in hun ogen een groot probleem en zij weten ook dat het niet het gezondste water is, maar gaven aan geen keus te hebben omdat de pomp kapot was. Wat ik hierboven beschreef over het ‘zuiveren’ van water met een filter en aluin, gebeurde in dit dorp.
In het volgende dorp deed de pomp het niet, dus hier hetzelfde verhaal. Het derde dorp had weer wel een pomp en was daar overduidelijk heel blij mee. Mensen stonden samen bij de pomp te wachten en te kletsen tot de ander klaar was. Het zag er goed uit, de pomp werkte zoals je zou verwachten en het water dat bijvoorbeeld uit emmers klotst en dus op de grond komt, kon mooi weglopen naar een akkerlandje. Dit is erg belangrijk in verband met het voorkómen van het vormen van kleine poeltjes, waarin bijvoorbeeld de (malaria-) mug zich goed kan voortplanten. Een oplossing daarvoor is wat ik daar gezien heb of anders een laag zand met daarop grind en grotere stenen waarin het water goed kan wegvloeien. Na dit dorp reden we nog naar een dorp dat verplicht verplaatst is door de bouw van de Nangbéto Dam. De rit ernaartoe leidde ons weer over een enorm hobbelige zandweg, die op de kaart volgens mij als grote autoweg staat aangegeven... Sena heeft geen probleem met hard rijden op deze wegen dus het was als een ritje op de A2. Alleen geen vluchtstrook en geen middenberm... Wel moto’s, ossenkarren, fietsers, lopende mensen, vrachtwagens en andere auto’s. Het uitzicht aan beide kanten bestond uit onder andere yam- en manioc-velden, stukken land waar overduidelijk de ontbossing te zien was, termietenheuvels en dorpjes c.q. nederzettingen. Aangekomen bij het dorp was duidelijk te zien dat deze mensen er niet op vooruit zijn gegaan. Door de energiemaatschappij waren ooit huisjes neergezet, maar deze zijn in elkaar gezakt en de mensen hebben de stenen maar gebruikt voor andere dingen, of ze laten liggen en van natuurlijke materialen huisjes gebouwd. Verder stond er midden in het veld een ongebruikte latrine en een gebouw voor een school dat onbruikbaar is in het regenseizoen omdat dan dat stuk land onder water komt te staan. ‘Mooie’ voorbeelden van hoe ‘hulp’ niet goed uitpakt door te snelle besluitvorming en gebrek aan onderzoek en het niet betrekken van de mensen om wie het gaat. Voor dit soort dingen hoop ik dat de nationale dialoog een preventieve werking zal hebben. O ja, verder lopen er, heel cru want de aanleiding van al hun leed, electriciteitsdraden boven hun hoofden tot aan de horizon. Er was wel een pomp, maar een stuk buiten het dorp en met de beruchte muggenpoel van overtollig water. Verder werd me verteld dat bij deze pomp regelmatig opstootjes zijn om het water. De mooie zonsondergang tijdens ons bezoek daar stond in schril contrast met die wetenschap. Mijn ogen zijn geopend nu ik zelf alle facetten van ‘donker Afrika’ gezien heb. Of mijn gedrag daardoor gaat veranderen, weet ik niet. Met Mark heb ik daar over gediscussieerd en hij vond het ook erg lastig om dat te voorspellen. Ik denk van niet, want een mens past zich naar mijn idee altijd goed aan aan de omgeving waar hij zich bevindt. Dus in Afrika weinig water en in Europa weer ‘normale hoeveelheden’...? Ik vrees van wel. Hoe dan ook, dit dorp was het laatste dorp dat we bezochten waarna we weer naar Atakpamé reden.
Daar aangekomen bleek dat Sena door wilde rijden naar zijn geboortedorp, Tsiko, in de buurt van Kpalimé. Prima, maar alweer, had dat even gezegd want ik had nog spullen laten liggen bij Apolinaire. Nadat we hadden overlegd over waar we gingen eten, werden we door een jongen op straat gewaarschuwd dat we een lekke band hadden. Waar ik dat niet geheel onlogisch vond gezien onze trip die dag en de vele kuilen, hobbels en stenen die we tegen waren gekomen en de snelheid, zei Sena dat hij niet verbaasd zou zijn als die jongen of zijn vrienden dat hadden gedaan. Op die manier zouden ze volgens hem zelf hun werk verschaffen! Zij hebben ons namelijk geholpen met 1) het vinden van de juiste ringsleutel, 2) het vinden van een ‘nieuwe’, oftewel zoveelstehandse, band en 3) het verwisselen van de band. Sena vertelde ook dat de mensen in Atakpamé heel erg close zijn en dat elke woordwisseling met een buitenstaander kan leiden tot rake klappen. Hm... ik zat toch iets anders in de auto te wachten op die band na dat verhaal. Ben maar even gaan slapen en bedacht dat het allemaal niet zo erg zou zijn. Inderdaad, na drie uur wachten, brood eten, praten met Mark en Sena en Tchaa, was onze auto gefixt en had Sena nog mijn spullen bij ons logeeradres opgehaald. Zo reden wij om 11 uur Atakpamé uit, onder de geruststellende mededeling van Sena dat de benzine bijna op was. Gelukkig ligt Atakpamé hoog en konden we vrij veel op de zwaartekracht rijden. Verder hebben we het wel gehaald. Na twee uur rijden bereikten we Tsiko. We gingen eerst naar kennissen van Sena die voor ons hadden gekookt. Rijst met bonen, manioc-gruis en rode palmolie door elkaar. Erg lekker, maar niet om 1 uur s nachts. Daarna verder gereden naar Sena’s huis en daar heerlijk geslapen.

De volgende ochtend gewekt door een of andere fanfare-band, wat naar bleek later de kerk next door was! Sena ging naar zijn eigen kerk en wij ontbeten met wat brood terwijl er later een heel ontbijt bleek klaar te staan bij dezelfde mensen als de avond ervoor. Twee jongens van de JVE van daar, die achteraf familie bleken te zijn van mensen van JVE in Lomé, hebben ons daarna een latrine-tour gegeven door het dorp. Veel latrines gezien (en geroken, pfoeeee!!), waarvan ongeveer de helft niet (meer) in gebruik is. Genoemde redenen: er is een huis naast gebouwd en de eigenaar wil geen vreemden over zijn land, de latrine is vol aan de ene kant en aan de andere kant is geen muur en de gaten gedicht, of de latrine is gewoon helemaal vol. Met andere woorden, deze mensen gaan nog steeds naar de wc op de vuilnisbelt, in de bosjes of achter het huisje. Naast al deze latrineproblemen hebben we ook het dorp in vol ornaat gezien: onder andere vrouwen die palmolie maakten, andere vrouwen die zelf zeep maakten, een timmerman, de school die op dat moment (zondag) door geiten in beslag werd genomen en uiteraard de nodige kleine handelaartjes, rondlopend of zittend onder bananenpalmblad-hutjes. Tussendoor heb ik nog het hoofd gekoeld (na paar uur lopen in de brandende zon) bij een waterpomp.
Na de tour hebben we op Sena gewacht om richting het Amerikaanse ziekenhuis te gaan dat net buiten het dorp is gevestigd. We reden er in eerste instantie langs want we gingen de berg op, op weg naar een ander dorp dat op de berg lag. Een meisje uit Amerika heeft daar voor JVE werk verricht dus we gingen even kijken of die pomp nog werkte. Bij het naambord van het dorp probeerde Mark een foto daarvan te maken waarna we werden tegengehouden bij de dorpsgrens. Of we even wilden betalen voor die foto! Mark kon laten zien dat zijn camera helaas niet werkte dus na veel praten mochten we verder rijden, Sena af en toe afremmend om bekenden te begroeten. De pomp waar het om ging is een voetpomp en ik kreeg al spierpijn en mentale irritaties bij het zien ervan. Ik hoop het filmpje op de site te krijgen! Reden voor het installeren van dit soort pomp is dat het door een franse NGO, AFD, is gefinancierd die alleen dit soort pompen installeert. Na deze pomp te hebben bekeken reden we dezelfde weg weer terug en kwamen weer langs een grote groep mensen die op een voetbalveldje stond. Daar hebben we ook een kijkje genomen, en het bleek dat daar al jullie oude kleren, schoenen, riemen en tassen werden weggegeven! Het was door een plaatselijke jeugdgroep georganiseerd (goede promotie: telkens als je die schoenen draagt of je kind aankleedt moet je aan die club denken) en de mensen wachtten geduldig tot hen iets werd toebedeeld. Op een lijst werd alles bijgehouden. Ik had niets in de auto liggen wat ik kon geven, maar Mark heeft nog gauw een shirt achtergelaten. Toen ik voor de grap deed of ik mijn broek uit wilde trekken, moesten ze heel erg lachen. Maar ik ga hier niet weg voor ik ook kleding heb achter gelaten in een dorp!
Vanaf de berg kon je goed zien hoe de ontbossing in het gebied plaatsvindt; er is bijna geen boom meer hoger dan een jonge eikenboom in Nederland en dat terwijl er echt veel bos is geweest. Als Sena erover praat dan zie je goed dat hij geen andere baan kan hebben dan dit want de treurigheid om zijn land is duidelijk af te lezen. Toen we weer beneden waren hebben we het ziekenhuis bezocht. Mark heeft er met een Amerikaanse arts gesproken en volgens mij staan ze aan het begin van een goede samenwerking. Even terzijde, de dorpelingen hebben ten tijde van de politieke onrust in Togo hun heil en veiligheid gezocht in de gebouwen van dit ziekenhuis. Dat was in 2005. Soms is geschiedenis dus nog heel erg vers en zou je er bij wijze van spreken nog deel van kunnen uitmaken. Het feit dat ik later heb gehoord van een collega die even oud is als ik dat hij in diezelfde tijd Lomé heeft moeten ontvluchten omdat hij politiek tegenstander was van de toenmalige president (de vader van de huidige president), maakt het allemaal heel erg dichtbij. Hij vertelde ook dat hij toen hij klein was er soldaten in hun huis zijn binnengedrongen die zijn vader, een leraar, hebben bedreigd. Verder niets gelukkig, maar zijn verhaal heeft toch wel indruk op me gemaakt.
Terug naar het dorp, waar we na het ziekenhuis ook in het huis van Sena’s broer zijn geweest. Daar heb ik de eerste echte regenbui sinds mijn verblijf hier meegemaakt. Met bliksem en donder en dikke, dikke druppels waardoor het heerlijk afkoelde! Niet gek dat het in dat gebied zo groen is. Erna over grote plassen naar de auto gehupst en na een klein bezoekje aan de ouders en het zoontje van een collegaatje, naar Sena’s huis gereden, spullen gepakt en richting Lomé gereden. Het idee van Sena om nog ergens anders te overnachten hebben Mark en ik zachtjes uit zijn hoofd geduwd. Ik had al een keer mijn onderbroeken gewassen en verlangde naar een gewone wc en mijn bedje! Na een kort bezoekje in Kpalimé aan de directeur van JVE daar zijn we in rap tempo naar Lomé gereden waar we in de warme nacht arriveerden. Moe maar zeer voldaan!

Lieve mensen, het was weer een lang stuk maar ik wil graag dat jullie weten hoe het hier is gesteld met het water en de electriciteit. Het feit dat ik de laatste weken elke dag te maken heb met een stroomstoring voor het merendeel van de dag, maakt op mij echt indruk. Verder is de afwezigheid van genoeg drinkwater in de dorpen en de kwaliteit van het water wat de dorpelingen uit noodzaak gebruiken, ook een redelijke eye-opener: in het westen zijn we echt gezegend met onze voorzieningen!!

Ik hoop binnenkort tijd te hebben om foto's te plaatsen van deze bezoeken en ik zal volgende week het Plabnkindje van mijn tante bezoeken, waarna mijn ouders en broer langskomen.

Hopelijk vervelen jullie je ook niet! :)

Heel veel liefs,

Juul